Jeżeli za szkołę naukowego myślenia uznaje się krąg badaczy, którzy – początkowo skupieni wokół jej mistrza i założyciela – wyznają i rozwijają pewien wspólny pogląd naukowy, to w polskiej ekonomii szkołę taką stworzył Aleksy Wakar. Do dzisiaj szkoła ta, którą nazwano wakarowską, w ekonomii pozostaje jedyna. Żadna inna grupa badaczy szkoły nie stworzyła.
Szkoła wakarowska zaczęła się kształtować w latach 30. XX wieku, a jej rozkwit nastąpił w latach 50. i 60. Mimo radykalnej zmiany w tym czasie polskiego ustroju politycznego oraz w ślad za tym systemu gospodarczego w szkole tej występowało mocne przywiązanie do teorii ekonomicznych, które – chociaż powstały w krajach o systemie gospodarczym odmiennym od polskiego – uznano za poprawne i, modyfikując je, zaadaptowano na potrzeby opisu polskiej gospodarki.
W tym opracowaniu przedstawiono zasady wakarowskiej szkoły ekonomii. W szerokim zakresie został wykorzystany tekst napisany przez autora opracowania wspólnie z Elizą Ostropolską-Kubik, zatytułowany Ekonomia polityczna, ekonomia i polityka gospodarcza, który został zamieszczony w książce Wkład Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie w rozwój myśli ekonomicznej, wydanej w 2015 roku w ramach obchodów 110-lecia istnienia Szkoły Głównej Handlowej (SGH) jako ośrodka akademickiego (Bartkowiak, 2015; Bartkowiak, Ostropolska-Kubik, 2015).
Opracowanie składa się z dwóch części. W pierwszej nakreślono rozwój ekonomii w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, która od momentu narodzin pozostaje czołowym polskim ośrodkiem badawczym i akademickim w zakresie nauk ekonomicznych. Celem tej części jest pokazanie uzależnienia tworzenia ekonomii jako nauki społecznej od sytuacji politycznej kraju. Pojawia się pytanie, czy w Polsce, w której nie sposób w okresie od 1906 roku – roku narodzin SGH – wykazać ciągłości politycznej, mogła występować ciągłość w tworzeniu wiedzy naukowej. Okaże się, że jednak było to możliwe.
Polska ekonomia, do lat 90. XX wieku konsekwentnie nazywana ekonomią polityczną, miała charakter normatywny. Jej autorzy formułowali ogólne wskazania odnoszące się do prowadzenia polityki gospodarczej w ramach aktualnego ustroju politycznego i systemu gospodarczego, a niektórzy z nich pisali oddzielne opracowania dotyczące wyłącznie polityki gospodarczej. W ten sposób „jednocześnie z ekonomią (…) kształtowała się teoria polityki gospodarczej” (Bartkowiak, Ostropolska-Kubik, 2015, s. 148).
W części drugiej opracowania przedstawiono główne cechy wakarowskiej szkoły ekonomii wraz z podkreśleniem jej szczególnego (unikatowego) charakteru jako szkoły czysto polskiego sposobu rozumowania ekonomicznego, który w czasie jej istnienia zapewne nie miał odpowiedników w innych krajach o takim samym ustroju politycznym, jaki był w Polsce.
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie jest pierwszym uniwersytetem ekonomicznym, jaki powstał na ziemiach polskich. Od momentu założenia stała się ona ważnym ośrodkiem naukowym, w którego dorobku wyraźnie odzwierciedlają się zarówno główne zagadnienia podejmowane przez polskich badaczy, jak i uzależnienie tych zagadnień od aktualnie panującego ustroju politycznego. Mimo tego uzależnienia pewna grupa badaczy wymknie się spod uwarunkowań schematu tworzenia ekonomii i – wbrew nieciągłości politycznej dziejów Polski oraz nieciągłości rozwoju nauk społecznych – na gruncie ekonomii wykaże się podziwu godną stałością myślenia. Badacze ci będą należeć do wakarowskiej szkoły ekonomii.
W krajach takich jak Wielka Brytania, Szwecja, Szwajcaria czy Stany Zjednoczone teorie ekonomiczne pojawiały się wraz ze zmianami dokonującymi się wyłącznie w procesach gospodarczych. Wszystkie odnosiły się do jednej formy gospodarowania, którą można nazwać gospodarką rynkową w większym lub mniejszym stopniu regulowaną przez władze publiczne.
W Polsce ten sposób tworzenia ekonomii nie występował. Dlatego ważne jest dokonanie właściwej periodyzacji polskich dziejów politycznych i gospodarczych, tak aby można było stworzyć właściwe ramy dla zrozumienia sposobu tworzenia wiedzy ekonomicznej. Na potrzeby tego opracowania rozwój ekonomii w Szkole Głównej Handlowej został podzielony na trzy okresy, a w jednym z nich został wyróżniony podokres.
Odrębnymi okresami tworzenia ekonomii w Szkole Głównej Handlowej, a zapewne także w innych polskich ośrodkach akademickich, są okresy:
1906–1949,
1949–1989 z podokresem 1969–1989,
od 1990 roku.
Przy założeniu, że ekonomia jest nauką użyteczną dla praktyki gospodarczej, w każdym okresie wyróżniono „odniesienia dla nauki SGH”, podzielone na „przeznaczenie nauki” oraz „uznane teorie”. Pod pojęciem „przeznaczenie nauki” rozumie się szeroko ujęte zapotrzebowanie ze strony aktualnie prowadzonej polityki gospodarczej, natomiast pod pojęciem „uznane teorie” są te teorie ekonomiczne, które zostały uznane za poprawnie opisujące polskie realia gospodarcze oraz mogące być podstawą dla teorii polityki gospodarczej(…)
W okresie1906–1949 ustrój polityczny Polski kilkakrotnie się zmienił: Polska przeszła od braku niepodległości podczas pierwszej wojny światowej przez odrodzenie państwa po tej wojnie, okupację niemiecką podczas drugiej wojny światowej do powojennej odbudowy. Pomijając czasy wojenne, podczas których gospodarowanie typowe dla czasów pokoju nie było możliwe, w Polsce była w tym czasie regulowana gospodarka rynkowa.
Nie może dziwić, że regulacji działalności gospodarczej, w tym planowaniu o zakresie makroekonomicznym, przypisywano duże znaczenie. Chodziło zarówno o odbudowę po działaniach wojennych, jak i scalenie gospodarki, która do tego czasu była poddana odmiennym reżimom trzech imperialnych zaborców bądź dostosowywała się do zmienionych granic państwowych (Bartkowiak, Ostropolska-Kubik, 2015, s. 156).
W 1949 roku nastąpiła zasadnicza zmiana polityczna, a w jej następstwie zmieniły się warunki, w których była tworzona myśl ekonomiczna. W okresie 1949–1989 występowała gospodarka socjalistyczna o silnym stopniu regulacji przez władze publiczne (państwowe). W rzeczywistości był to okres przejściowy od kapitalizmu do socjalizmu z zachowaniem elementów (nielicznych i o podrzędnym znaczeniu) własności prywatnej. Zamiarem była likwidacja tej własności w celu zbudowania społeczeństwa bezklasowego (bez własności prywatnej) i osiągnięcia najwyższej formy ustrojowej (komunizmu).
W okresie 1949–1989 wystąpiły trzy istotne zdarzenia polityczne – w latach 1956, 1968 i 1980. Zostały one pominięte. Niezbędne jednak było wyodrębnienie podokresu 1969–1989, w którym zaczęła się kształtować nowa myśl ekonomiczna, tworząca naukową podstawę transformacji (reformy) gospodarczej roku 1990, chociaż pierwotnie celem było jedynie usprawnienie działania istniejącej gospodarki socjalistycznej pod hasłem „więcej rynku”.
Zasadnicze zmiany rozpoczęły się w 1990 roku wraz z gruntowną transformacją (reformą) gospodarczą, której wynikiem było odtworzenie w Polsce gospodarki rynkowej (społecznej zgodnie z zapisem z Konstytucji RP, a regulowanej w języku ekonomii). Od tego czasu nowa polska myśl ekonomiczna nabiera charakteru odmiennego w stosunku do przeszłości. Trzeba jednak przy tym zauważyć, że jej zwiastuny pojawiały się od 1969 roku w ramach szkoły wakarowskiej, której przedstawiciele oferowali nadzwyczajnie właściwe rekomendacje na potrzeby prowadzenia polityki gospodarczej. Mówiąc wprost, o dwadzieścia lat wyprzedzili oni czasy, które nieuchronnie nadeszły.